Heilige kracht wordt door beweging losgemaakt

Pelgrimage is altijd een omstreden fenomeen geweest binnen het christendom. Waarom zou je naar een verafgelegen oord reizen om een alomtegenwoordige god te ontmoeten? Tegelijkertijd heeft het christendom vrijwel vanaf het begin heilige plaatsen en pelgrimages daar naartoe gekend. Een paradox die vragen oproept. Kennelijk weegt de drang van de mens om te pelgrimeren zwaarder dan de bezwaren van kerk en theologie. Dat, en het feit dat het ritueel van de pelgrimage in vrijwel alle godsdiensten voorkomt, doet vermoeden dat de pelgrimage een universeel menselijk fenomeen is en zijn oorsprong diep in de menselijke geest vindt.‘Heilige kracht wordt door beweging losgemaakt’ is een met moderne wetenschap onderbouwd pleidooi voor een theologie van de pelgrimage.

In dit boek worden twee aspecten van de christelijke pelgrimage aan een nader onderzoek onderworpen:

1. Het feit dat lopen kennelijk een belangrijk onderdeel van een pelgrimage is.
2. Het feit dat pelgrimeren overal zo nauw is verbonden met het concept ‘genezing’.

1. Dat het lopen een belangrijk onderdeel van de pelgrimage is, blijkt uit het feit dat in de jaren zeventig van de twintigste eeuw, toen het pelgrimeren met gemotoriseerd al lang de norm was geworden, opeens een tot nu toe nog niet geëindigde groei in het te voet pelgrimeren naar ver weg gelegen oorden werd geconstateerd. Net als in de middeleeuwen ging men weer te voet onderweg naar Rome, Jeruzalem of (vooral) Santiago Compostela. Waarom?

2. Bij ‘genezing’ wordt tegenwoordig vooral gedacht aan de wonderbaarlijke en volstrekt onvoorstelbare genezingen die ons in de mirakelboeken uit de middeleeuwen worden voorgeschoteld. Maar op welke manier kunnen heiligdommen eigenlijk genezende werking hebben?

Om een antwoord op deze vagen te kunnen vinden wordt het fenomeen pelgrimage eerst uiteengerafeld tot een aantal afzonderlijk te onderzoeken aspecten.

Eerst wordt aan de hand van de literatuur van meer dan honderd jaar onderzoek bekeken wat een ‘ritueel’ eigenlijk is. Dat leidt aan het einde van hoofdstuk I tot een ‘ritueel model’, dat kan dienen als basis voor het verdere onderzoek. Daarna wordt in hoofdstuk II de geschiedenis van de pelgrimage in het christendom onderzocht. Soms behorend tot het hart van de kerk, soms hartgrondig verafschuwd, soms bestempeld als klaploperij en in de tweede helft van de twintigste eeuw voor een belangrijk deel verhuisd naar een seculiere habitat.

Een van de denigrerende betitelingen die de pelgrimage de afgelopen eeuwen kreeg, was die van ‘volksreligiositeit’. Een half heidens soort christendom van mensen zonder scholing, dat op den duur vanzelf zou verdwijnen. In hoofdstuk III wordt het concept ‘volksreligiositeit’ onderzocht en als achterhaald bestempeld. Er bestaat niet zoiets als volksreligiositeit.

In hoofdstuk IV wordt dan de genezing onder de loep genomen. Historische bronnen, hedendaagse pelgrimsverslagen en de moderne medische literatuur uit het nieuwe vak van de psychoneuroimmunologie (dat het onderscheid tussen lichaam en geest ter discussie stelt) werpen een nieuw licht op de genezingen in de heiligdommen. Zo onwaarschijnlijk als ze lange tijd leken, blijken ze nu ook weer niet te zijn. Met behulp van de psychoneuroimmunologie kan de theologen heel goed een moderne theologie van de genezing ontwerpen, die alle wetenschappelijke kritiek kan weerstaan.

In hoofdstuk V wordt op dezelfde manier het lopen onderzocht. Historische bronnen, hedendaagse bronnen en de neurowetenschappen dragen materiaal voor de stelling dat het lopen voor de mens niet alleen een manier is om van de ene plaats naar de andere te geraken, maar een intrinsieke betekenis heeft en invloed uit kan oefenen op de stemming, de cognitie en de weerstand tegen ziektes.

In hoofdstuk VI wordt al het nieuw ontdekte ingevuld in het rituele model, dat in het eerste hoofdstuk is ontwikkeld en de aanzet gegeven voor een nieuwe theologie van de pelgrimage.